Tên di sản : Địa điểm Đền Chín Gian
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : 345/QĐ-UBND
Giới thiệu
Quy mô kiến trúc cũ: Theo lời kể của các cụ cao niên đã từng tham gia lễ hội trong thôn Thống Nhất cho biết: Đền Chín Gian trước kia là một ngôi nhà có cấu trúc kiểu nhà sàn gồm 9 gian, với kết cấu kiểu nhà sàn tre, nứa lợp tranh do 7 xã đóng góp để làm. Mỗi gian tượng trưng cho một mường của người Thái.
Vào dịp lễ hội người Thái các vùng Tây Thanh - Nghệ tập trung về đây dâng lễ vật để cúng tế thần trời, một gian để trâu, một gian các thầy mo cúng và các gian còn lại để mọi người tụ tập, giao lưu với nhau trong các ngày lễ hội. Mọi người về dự lễ hội để cầu mong trời và các vị thần linh ban cho tài lộc, được bình an mạnh khoẻ và cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.
Ngày nay, ngôi đền cũ đã bị phá hủy, dấu tích còn lại của ngôi đền cũ là mặt nền trên đồi Pú Pỏm, một số cột gỗ lim đã bị mối mọt, những tảng đá Thạch Anh trắng vốn của bàn đá trắng tế trâu (chất liệu đá trắng này không có trong kiến tạo địa chất trong vùng mà nó được mang từ nơi khác đến) và bến Tà Phạ (bến tắm trâu) của con suối Tốn dưới chân đồi Pú Pỏm. Với diện tích đất đai là 30ha, trong đó diện tích khu vực đền 15ha, diện tích hồ chứa nước 15ha, đường đi lối lại thì cây cối mọc um tùm.
Địa điểm Đền Chín gian, phía Bắc giáp với đồi Bù Cát Sa, phía Nam giáp huyện Quỳ Châu, phía Đông giáp với xã Thanh Sơn và phía Tây giáp với đồi Pủ Tốn. Xung quanh khu vực địa điểm đến là thung lũng Phà Lẽm ở phía Tây Nam suối Tốn và bến Tà Phạ (Bến tắm trâu của trời).
Thời gian gần đây, đồng bào trong thôn đã dựng lên một gian thờ bằng một số hiện vật của đền cũ như: Đá Thạch Anh ở xung quanh khu vực đền có kích thước chiều dài khoảng từ 30cm-80cm, chiều rộng từ 20-45cm và một số cây cột gỗ cũ còn lại có kích thước chiều dài khoảng từ 1,5m-3m, kích thước đường kính từ 20cm-30cm; nhà có kích thước chiều dài 4m, chiều rộng 2,5m, chiều cao 3m, bốn bức xung quanh được bao bằng những tấm phên đan bằng nứa, phía trên đặt một ban thờ bằng gỗ tạp có đặt một bát hương thờ tự. Tuy nhiên, do nhiều yếu tố mà việc tế lễ chưa được khôi phục như xưa, nên đồng bào ở đây cứ vào dịp tháng 8 Âm lịch hằng năm phải vào tận đền Chín Gian của xã Châu Kim, huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An để dự lễ hội. Vì vậy rất mong chính quyền địa phương, các cấp, các ngành có thẩm quyền tạo điều kiện giúp đỡ để bà con đồng bào người Thái của huyện Như Xuân nhanh chóng khôi phục lại được Lễ hội truyền thống của mình, đáp ứng được nguyện vọng và nhu cầu tín ngưỡng của đồng bào ở xã Thanh Quân nói riêng và đồng bào người Thái ở miền Tây xứ Thanh nói chung.